W relacjach interpersonalnych wymienia się m.in. postawę uległą, agresywną i asertywną.
- Postawa uległa (bierna) charakteryzuje się podporządkowaniem innym osobom lub grupom osób, kosztem swoich własnych praw. Świadczy ona o niskim poczuciu własnej wartości, brakiem wiary w siebie i obawą przed reakcją innych ludzi.
Osoby uległe nie potrafią obronić własnych poglądów, a także tracą swoją niezależność. Ta postawa może doprowadzić do poczucia krzywdy, niedowartościowania, przewlekłego stresu, a nawet depresji.
- Postawa agresywna to osiągnięcie celu na wszystkie możliwe sposoby, nawet jeśli w grę wchodzi krzywdzenie innych ludzi oraz łamanie ich praw. Osoby agresywne traktują każdego jako potencjalnego przeciwnika, chcą okazać swoją dominację, mogą atakować innych słownie i fizycznie.
Zachowanie agresywne jest próbą zwrócenia na siebie uwagi. Świadczy o braku wiary w siebie oraz nagromadzeniu złych emocji i stresu. Może ono doprowadzić do licznych konfliktów z otoczeniem oraz w ostatecznym rozrachunku – samotności i frustracji.
- Asertywność jest gdzieś pośrodku. To „subtelne balansowanie pomiędzy obroną własnych granic a egoizmem”. Oznacza zdolność komunikowania się z ludźmi przy zachowaniu własnej odrębności i bez narzucania swojego zdania. Istota asertywności opiera się na przekonaniu, że każdy ma prawo do bycia sobą, czyli do wyrażania swoich uczuć i poglądów, do zarządzania własnym czasem i do osobistych decyzji. Wbrew pozorom nie jest to łatwe.
Jesteśmy asertywni, gdy potrafimy przyjmować pochwały, ale też krytykę. Także wtedy, gdy umiemy poprosić o pomoc. Dla wielu z nas problemem jest np. przyjmowanie komplementów. Wiąże się to z naszym poczuciem wartości - im jest ono niższe, tym trudniej nam uwierzyć w szczerość pochwały. Asertywność uczy, jak czerpać przyjemność z komplementów, nie doszukując się w nich drugiego dna. Umiejętność „brania” pomaga nam z kolei w relacjach z innymi - w ten sposób pokazujemy im, że są dla nas ważni.
Asertywna osoba czuje się dość swobodnie, pokazując siebie innym, oczywiście w granicach rozsądku. Swoje relacje buduje bezpośrednio i uczciwie, potrafi świetnie współpracować, bez niepotrzebnego lęku. Jest świadoma swoich mocnych i słabszych stron, przez co jej poczucie wartości nie jest zależne od chwilowych sukcesów i porażek. Pozwala sobie na popełnianie błędów w celu wyciągnięcia dalszych wniosków.
Asertywność wymaga pewności, że to, co myślisz i czujesz, jest ważne. To umiejętność odrzucenia fałszywych przekonań na swój temat i uwierzenia we własne możliwości. To także zdolność stanowczego, lecz łagodnego wyznaczania własnego terytorium, przy jednoczesnym poszanowaniu terytorium innych. Zachowanie asertywne daje poczucie mocy i wiary w siebie. Dlatego warto nad nim pracować. Trening możesz zacząć od wypunktowania swoich mocnych stron.
Techniki zachowań asertywnych
- Zdarta płyta - Jest to popularna technika. Często zdarza się, że odmawiamy komuś, a on ponownie nas prosi. Nie należy wtedy przywoływać kolejnych argumentów i coraz bardziej się tłumaczyć. Trzeba powtarzać zdanie – może być lekko zmodyfikowane – które wypowiedziało się na początku.
- Technika zwana jujitsu - Jej nazwa wywodzi się od jednej ze sztuk walk wschodnich. Polega na nie przeciwstawianiu się argumentom osoby, która nas o coś prosi, pokazaniu, że szanujemy i rozumiemy jej racje, ale odmawiamy, bo takie mamy prawo.
- Jestem słoniem - Pomocne w odmowie jest wyobrażenie sobie, że jest się słoniem – wielkim, powoli kroczącym, spokojnym, widocznym, pewnym siebie, ale łagodnym. Mówimy wtedy wolniej, spokojniej oddychamy, patrzymy rozmówcy prosto w oczy, staramy się nie działać pod wpływem emocji. Dopytujemy, co jest niezrozumiałe u rozmówcy, powtarzamy jego słowa, np. „powiedziałeś, że nie jestem wdzięczna?”.
Jeśli chcesz odmówić, powiedz stanowczo „nie”, takim tonem, by to zabrzmiało zdecydowanie. Unikaj formy „nie mogę”, bo dla rozmówcy będzie to pretekst do dalszych negocjacji. Asertywność wymaga uczciwości wobec siebie. Jeżeli więc czegoś po prostu nie chcesz, to musisz się do tego przyznać, a nie udawać, że są jakieś inne powody odmowy.
Po słowie „nie” powtórz wyraźnie, czego nie zrobisz. Możesz bardzo krótko uzasadnić swoją odmowę, ale nie wdawaj się w dyskusje. Zadbaj, by twój komunikat był zwięzły i spójny.
Podczas treningu asertywności najbardziej sprawdzą się wizualizacje. To, co zostanie przećwiczone w głowie, łatwiej będzie wprowadzić w życie. Asertywność sprawdzi się w wielu sytuacjach, a najpopularniejsze z nich to odmowa, wyrażanie opinii, przyjmowanie krytyki, wyrażanie prośby, przyjmowanie pochwały. Należy też pamiętać, że asertywność wymusza na nas pewność siebie, pewność, że to, co czujemy i to, co myślimy ma znaczenie.
Asertywna odmowa jest stanowcza, krótka, bez tłumaczenia się i usprawiedliwiania, np. "Przepraszam, ale nie mam czasu…", "Niestety nie mogę ci pomóc". W tym celu można używać zwrotów, które wskazują na własne potrzeby i preferencje, np. „wolę”, „zdecydowałem”, „chcę”.
Asertywna prośba to taka, przy której oczekiwania wyrażone są jasno, np. „Czy mógłbyś to dla mnie zrobić?”, „Czy mógłbyś mi to pożyczyć?”. Należy sformułować cel, nie wywierać zbędnej presji, nie manipulować oraz liczyć się z tym, że druga strona ma prawo odmówić.
Asertywne wyrażanie swojej opinii to takie, które pozbawione jest strachu przed reakcją innej osoby, czy zranieniem jej, np. „Rozumiem cię, ale widzę to inaczej”, „Moje zdanie jest inne…”, „Jestem przekonany, że…”, „Podoba mi się/nie podoba mi się”.
Asertywne przyjmowanie krytyki, czyli spokojne i pozbawione negatywnych emocji (złości, smutku, wycofania). Należy odróżnić krytykę życzliwą, której celem jest poprawa jakiegoś stanu rzeczy, od nieżyczliwej, czyli takiej, która ma kogoś zranić, umniejszyć. Z krytyką można się zgadzać lub nie, np. „Myślę o sobie inaczej”, „Wcześniej nie zwróciłem na to uwagi, przemyślę twoją opinię”, „Pozwól, że zrobię to po swojemu”.
Asertywne przyjmowanie pochwały, czyli pozbawione tłumaczenia się, samokrytyki i umniejszania swojej zasłudze czy wiedzy. Pochwały nie należy minimalizować, wypierać, ignorować. Zamiast powiedzieć „Miałem szczęści”, „Jakoś mi się udało”, lepiej użyć sformułowania „Miło mi, że to zauważyłeś”, „Cieszę się, że ci się podoba”, „Dziękuję, że doceniasz moją pracę”.
Asertywności można się nauczyć. Warto zacząć ćwiczyć takie zachowanie, które pomoże nam konstruktywnie pokonać różne sytuacje trudne i niekomfortowe dla nas